Lối xưa xe ngựa hồn thu thảo
Nền cũ lâu đài bóng tịch dương ....

Nhân dịp năm mới xin nói về một lịch sử ít biết đến về Thành Ô Ma nơi trở thành ngôi trường cũ Trung Thu mến yêu.

Khi Đô Đốc Rigault de Genouilly từ bỏ việc chiếm thành Huế, kinh đô triều Nguyễn và đưa hạm đội từ Tourane (Đà Nẵng) đến chiếm thành Gia Định năm 1859 và bắt đầu mở rộng phạm vi chiếm đóng. Pháp chiếm các ngôi chùa cổ để làm đồn gọi là phòng tuyến chùa chiền (lignes des pagodes), gồm các chùa Khải Tường (Pagode de Barbe), chùa Chuông (Pagode des Clochetons), chùa Cây Mai (Pagode des Pruniers) và Chùa Hiển Trung. Vì các chùa này cất sẵn từ trước, chỉ cần tu bổ lại để chống lại các cuộc tấn công của quân ta.

Cơ sở thờ tự mà thực dân Pháp gọi là chùa Hiển Trung (Pagode de la Fidelite Eclatante) hay Miếu Công Thần (Temple des Grands Dignitaires) được xây dựng năm 1795 để thờ các vị công thần đã từng theo giúp Nguyễn Ánh mà đứng đầu là Võ Tánh và Ngô Tùng Châu, trùng tu vào năm 1804. Trước sân chùa có hai ao nước nhỏ trồng sen nên Pháp gọi là khu vực ao nước (AUX MARES) nên gọi là "Chùa ở chỗ khu vực ao nước" (Pagode des Mares), lập trại nuôi ngựa giống và trại lính gọi là Thành Ô Ma (Camp aux Mares). Năm 1875, khoảng đất chung quanh Chùa nơi có nhiều ngôi mộ được biến cải thành một trại nuôi ngựa giống gọi là Ferme des Mares (Mares cũng có nghĩa là ngựa) bao gồm cả đường Hồng Thập Tự và Lý Thái Tổ. Ngựa gốc Ả rập và bò sữa lạ hơi bịnh hoạn rồi chết, lại chuyển sang trồng một hec ta lúa giống Miến Điện nhưng không kết quả. Rồi thứ đậu giống có từ Mỹ Châu trồng để nuôi ngựa, thêm vài giống Mía (hay còn gọi là cỏ ngựa, cỏ Tây, mía Tây). Nông trại "Ô Ma" giải tán vì lỗ vốn.
 

Thực dân Pháp có ý định chiếm Việt Nam để biến thành thuộc địa nhưng không đủ binh lính gửi sang nên năm 1861 Charner ký nghị định thành lập 4 trung đoàn lính Việt phục vụ cho Pháp gọi là lính Tập (Tirailleurs), đầu tiên để dùng người Việt đánh người Việt. Trung Đoàn bộ binh số 11 (11e Regiment d ' Infanterie coloniale) đóng ở trong thành Ô Ma, tại nơi đây Pháp xây dựng một khu nhà ăn cho lính Tập, đó là nơi sau này biến thành trường Tiểu Học Trung Thu. Thành Ô Ma biến thành nơi huấn luyện các lính Tập và sau này trở thành Bộ Tổng Hành Dinh Quân Đội Liên Hiệp Pháp tại thành Ô Ma. Chính tại nơi này năm 1954 gián điệp Phạm Xuân Ẩn bị nhập ngũ và được trưng dụng làm bí thư phòng chiến tranh tâm lý của bộ tổng hành dinh này. Ẩn vừa mất tại Sài Gòn năm 2006, cũng chính tại nơi này An quen biết Đại tá Edward Lansdale trưởng văn phòng CIA tại Đông Dương.

Năm 1954 Pháp thất bại tại Điện Biên Phủ. Hiệp định Geneve chia nước Việt Nam thành 2 miền. Pháp rút khỏi Việt Nam và trao trả thành Ô Ma cho chính quyền đệ nhất cộng hòa Ngô Đình Diệm năm 1956. Thành Ô Ma trở thành Tổng Nha Cảnh Sát, nơi đây các nhân viên cảnh sát ở miền Bắc di cư vào được định cư trong thành Ô Ma. Cư xá cảnh sát được hình thành để ổn định cuộc sống và giáo dục cho các con em cảnh sát. Thừa lệnh của Tổng Thống Ngô Đình Diệm, năm 1957 Trung tướng Nguyễn Văn Là đã biến khu nhà ăn của lính Tập thành trường tiểu học khai giảng vào dịp tết Trung Thu nên mang tên Trường Tiểu Học Trung Thu. Có lẽ, có di tích của một ngôi chùa Ô Ma nằm ở gần cổng lớn trại Cảnh Sát Quốc Gia trên đường Nguyễn Trãi (thời Tây gọi là đường Frere Loius và sau Võ Tánh). Khoảng những năm 1945 -1954 thực dân Pháp phá bỏ chùa này. Ngày nay đi qua đường Cộng Hòa (thời Tây gọi là khu Nancy vì thành phố Nancy là tổng hành dinh của Bộ Binh Pháp) và đường Hồng Thập Tự, một khách sạn lớn tên là "Le Mekong" bên cạnh một công trình mang tên Saigon Happiness Square bao gồm khách sạn và cửa hàng nằm trong khu vực của Quân Đội quản lý. Bên cạnh là trại Công An TP với nhà bán sách lớn nhất Sài Gòn. Hàng cây điệp và những lô cốt hình cầu là những hình ảnh còn lại của Thành Ô Ma năm xưa.

                                                            Lê Công Lý